Ruby van Ruyven
ZeewaterForum lid
FYTOPLANKTON
Een belangrijke schakel voor succesvol zeewatervissen kweken
Een belangrijke schakel voor succesvol zeewatervissen kweken
Iedereen heeft het wel eens aan de had gehad in zijn aquarium: een koppeltje van het één of het ander en later een zwerm jonge visjes. Uitvangen met een netje, maar dan…… Wat geef je ze te eten? Hoe kweek je ze op?
Als je een serieuze poging wilt wagen om zeeaquariumvissen, zeepaardjes of garnalen te kweken, is het verrijken van de voedseldieren met fytoplankton een belangrijke schakel voor succes. Niet-verrijkte voedseldiertjes hebben te weinig voedselwaarde, omdat ze de essentiële vetzuren missen. Je kan fytoplankton gebruiken voor het opkweken en verrijken van brachionus (rotiferen), copepoden en artemia. In een koralenbak is fytoplankton geweldig voedsel voor vele soorten koraal, schelpen, kokerwormen etc.
Fytoplankton is dus essentieel voor de serieuze aquariaan. Dit artikel gaat in op de vraag wat fytoplankton is, welke voedseldieren welke soort fytoplankton eten en hoe je fytoplankton zelf kunt kweken.
Wat is fytoplankton
Fytoplankton is een verzamelnaam voor eencellige algen die in het water leven. Ze zijn afhankelijk is van licht voor de energievoorziening. Ook bepaalde bacteriën, zoals bijvoorbeeld Cyanobacteriën worden gezien als fytoplankton. Maar de fytoplankton die we kunnen gebruiken voor het opwaarderen van voedseldieren zijn de eencellige algen, ook wel microalgen genoemd. Fytoplankton is de grootste primaire producent van zuurstof op aarde (ongeveer de helft), verbruiken tegelijkertijd het broeikasgas kooldioxide om te groeien, het is de voedselbron van zoöplankton en van veel hogere dieren in de voedselketen.
De biodiversiteit van microalgen is enorm en zij vertegenwoordigen een bijna onontgonnen bron. Er wordt geschat dat er misschien wel 800 000 soorten bestaan, waarvan er ongeveer 35000 zijn beschreven. Meer dan 15000 nieuwe chemische verbindingen, afkomstig van algen-biomassa zijn ontdekt. De meeste van deze soorten microalgen produceren unieke stoffen zoals enzymen, antioxidanten, vetzuren, polymeren, peptiden, toxinen en sterolen. We kennen allemaal visolie als voedingssupplement voor extra omega-3 vetzuren. Niet iedereen realiseert zich dat vis die omega-3 vetzuren niet zelf kan produceren, maar dat microalgen daar de bron van zijn. Dat is ook gelijk de sleutel voor zeewatervissen kweken: je hebt deze vetzuren uit fytoplankton nodig om kleine visjes groot te brengen, verpakt in voedseldiertjes zoals artemia, brachionus of copepoden.
Wonderlijk spul dus wat tegenwoordig toepassingen heeft als voedselsupplement, diervoeding, farmaceutica, cosmetica en vast nog veel meer. Voor ons aquarianen is het toe te passen als voedsel voor zoöplankton, koralen en als stabilisator/hulpmiddel (green water) bij de kweek van vis en zeepaarden.
De juiste fytoplanktons kiezen
Er zijn vele soorten fytoplankton, elk met hun bijzonderheden en voedingswaarde. Welke fytoplanktonsoort je nodig hebt, hangt af van de toepassing. Voor de diverse soorten copepoden bijvoorbeeld heb je verschillende soorten fytoplankton nodig en ook vaak nog in een mix. Brachionus groeit bijna op alles, artemia kan je bijna op alle soorten fytoplankton kweken.
De diverse soorten verschillen in celgrootte, dikte van de celwand, voedingswaarde en beweeglijkheid. Hieronder een overzicht met de kenmerken als kleur, bewegelijkheid en grootte.
Isochrysis: bruin, beweeglijk, 4 - 8 micron, brachionus, artemia, copepods, mosselen, oesters, garnalen
Nannochloropsis: groen, niet beweeglijk, 4 - 6 micron, brachionus, artemia, filterfeeders
Nannochloris: groen, niet beweeglijk, 1,5 – 2,5 micron, brachionus, mosselen, oesters, garnalen
Tetraselmis: groen, beweeglijk, 9 – 10 x 12 – 14 micron, brachionus, artemia, copepods, mosselen, oesters, garnalen
Chlorella: groen, niet beweeglijk, 2 – 10 micron, brachionus, daphnia
Phaeodactylum: bruin, beweeglijk, 3 - 5 x 12 - 35 micron, diatomee, brachionus, artemia, mosselen, oesters, garnalen
Dunaliella: groen, beweeglijk, 5 – 8 x 7 – 12 micron, brachionus, artemia, mosselen, oesters, garnalen
Chaetoceros: bruin, niet beweeglijk, 12 – 14 x 15 – 17 micron, diatomee, brachionus, artemia, copepods, mosselen, oesters, garnalen
Diatomeeën zijn eencelligen met een extern skelet van kiezel (siliciumdioxide, SiO2)
Vaak worden diverse soorten in een mix aangeboden. Dit is niet voor niets: de verschillende soorten vullen elkaar aan qua voedingswaarde. Twee belangrijke Omega-3 vetzuren zijn EPA en DHA (Eicosapentaenoic Acid en Docosahexaenoic Acid). Deze zijn onder andere zeer belangrijk voor de bouw van het lichaam van visjes, paardjes of kleine garnalen. Nannochloropsis bevat veel EPA en geen DHA, Isochrysis bevat veel DHA en weinig EPA. Door deze te combineren als voedsel voor de voedseldiertjes, krijgt de ontvanger al zijn belangrijke stoffen binnen. Onderstaande tabel geeft voor de twee genoemde fytoplanktons de voedingswaarde.
tabel 1 voedingswaarde Nannochloropsis oculata en Isochrysis galbana
| Nannochloropsis oculata | Isochrysis galbana | |
| vetzuren | 28 | 17 |
| EPA | 37 | 2,5 |
| DHA | - | 10 |
| eiwit | 52 | 47 |
| Koolhydraten | 12 | 24 |
| Energie (Calorie) | 49 | 45 |
Zelf fytoplankton kweken
Fytoplankton kan je kopen in de betere zeeaquariumwinkel, maar je kunt het ook zelf kweken. Inmiddels heb ik aardig wat ervaring met het kweken van verschillende soorten fytoplankton. Die ervaring wil ik graag met je delen.
Behuizing:De behuizing moet natuurlijk doorzichtig zijn en helder voor het doorlaten van licht. Kunststof of glas maakt niet uit maar glas is over het algemeen beter schoon te maken. De bedoeling is dat de gehele inhoud volop in beweging is, dus een hoekige bak is niet zo ideaal vanwege de dode hoeken. Eigenlijk wil je geen tot nauwelijks een bodem, dus gebruik je een bol of hoge kolom. De beluchting kan via een vaste aansluiting op de bodem of via een buisje bovenlangs (buis wel tot de bodem). Tik maar eens in google phyto rearing of phytoplankton cultivate in en klik op afbeeldingen voor wat voorbeelden hoe anderen het doen.
Je kan ook beginnen met flessen. De petflessen waar oa. Coca Cola in zitten zijn niet zo geschikt, omdat de bodem niet glad is. Beter zijn wijn-, jenever- of whiskyflessen. Goedkoop en iedereen kan er aan komen. Enig “nadeel” is de smalle hals, dus schoonmaken zit er niet in. Dergelijke flessen hebben ook een voordeel. In dit geval is dat de fles bijna helemaal dicht is te maken, waardoor de kans op besmetting wordt beperkt (zie ook hieronder). Rietje gaat door de hals tot aan de bodem, stop nu in de hals een propje watten en de lucht kan eruit maar er kan niet zomaar iets invallen.
Wat ook goed gaat, niet zo duur is en een grotere inhoud heeft zijn de grote glazen vazen die je her & der kan kopen. Bij Action, Intratuin en Xenos heb ik in de loop der tijd diverse modellen gekocht. Koop niet die van heel dun glas, gaat gegarandeerd fout, je moet die hebben van dik glas. Ze zijn lekker groot en goedkoop, hebben een grote bovenkant zodat je er met een maatbeker wat uit kan halen en dus kan je er ook met je hand in om schoon te maken. Tijdens de productie van de fytoplankton zou ik er wel een dekseltje op leggen om besmetting te voorkomen!
In de handel worden er ook reactoren aangeboden. Deze zijn mooi maar duur en met huis-, tuin- en keukenmiddelen kom je er ook.
Commerciële instellingen en Diergaarde Blijdorp bijvoorbeeld werken over het algemeen in speciaal geprepareerde plastic zakken, die na gebruik worden weggegooid. Dit is natuurlijk ook een hele mooie methode maar hier heb geen ervaring mee. Als je geschikte zakken tot je beschikking hebt is het zeker het proberen waard.
Temperatuur: inmiddels heb ik ervaring met het kweken van fytoplankton buiten en binnen. Een zo veel mogelijk constante temperatuur is belangrijk. Boven de 25 ̊C heb je kans dat de cultuur ‘inzakt’. Te koud zal minder snel gebeuren. Ik hou 4 ̊C als onder grens aan. Temperatuur is van grote invloed op de deelsnelheid van de cellen. Bij 4 ̊C zal de fytoplankton minder snel groeien als bij 20 ̊C.
Licht: Fytoplankton gebruikt fotosynthese voor het omzetten van kooldioxide en water tot complexe moleculen en heeft daarom licht nodig om te groeien. Je kan zowel zon- als kunstlicht gebruiken. Het ligt aan de fytoplanktonsoort welke lichtfrequenties nodig zijn. Gebruik je zonlicht, dan zit je altijd goed. Kweken op de vensterbank gaat alleen in de zomer goed, buiten gaat het beter. Bij de meeste lampen is het spectrum groot genoeg om alle benodigde frequenties te leveren. Het werkt met warm wit TL, helder wit TL en op ledverlichting gaat ook, het luistert dus niet zo vreselijk nauw.
Verder raadzaam om +/- 8 uur donker aan te houden.
Als de fytoplankton blijft groeien en alsmaar donkerder wordt, zal het licht steeds minder ver door het water heendringen, waardoor er minder licht voor de fytoplankton over blijft. Dit heet self shading. Dit houdt in dat je niet oneindig door kan gaan met indikken of je zal steeds fellere belichting moeten toepassen maar dit is niet echt rendabel.
Beluchting: grove bellen, te hard kan haast niet, te langzaam wel, alles moet in suspensie blijven en de beluchting zorgt voor de CO2- en O2-uitwisseling. Zorg voor geen dode hoeken, vandaar dat de behuizing ook van belang is.
Waterkwaliteit:Er zijn zowel zoetwater als zeewaterfytoplanktonsoorten. Voor zeewatersoorten gebruik je hetzelfde zoutgehalte als het aquarium. Ietsje minder zout kan meestal ook. Elke fytoplanktonsoort heeft natuurlijk zijn optimum maar ze doen het allemaal in de oceaan. Je kan (oud) aquariumwater gebruiken, maar dan heb je kans op besmetting. De fytoplankton kan dan ‘crashen’ en dan hou je niets over. Verder is het zo dat de meeste fytoplanktonsoorten niet van heel hard water houden (hoge KH- en Ca- waarden).
Voeding: Fytoplankton gebruikt hoofdzakelijk LICHT, nitraat & fosfaat voor de groei, daarnaast zijn er wat sporenelementen & vitaminen nodig. Sommige soorten fytoplankton hebben ook silicaat nodig om te kunnen groeien. Al deze stoffen zitten in gebruikt aquariumwater en dit kan men gebruiken, maar zoals al gezegd is de kans op vervuiling en besmetting daarmee heel groot. Beter is om te starten met vers zelfgemaakt zeewater en deze te bemesten. Hiervoor is er in de handel zogenaamde F/2, zoek maar eens met google of kijk in Ebay. Dit is een speciaal mengsel van meststoffen, speciaal voor fytoplankton. Je hoort mensen ook wel eens over pokon of andere kunstmest voor planten. Het gebruik hiervan raad ik ten zeerste af, omdat de verhoudingen niet kloppen en er stoffen in zitten die schadelijk zijn voor het leven in je aquarium zoals koper.
Zonder meststof kan de fytoplankton overleven maar niet oneindig. Zonder voldoende voedsel begint de fytoplankton te verbleken. Misschien kan je op tijd nog F/2 toevoegen. Zelf begin ik dan meestal opnieuw; de fytoplankton is ten slotte niet optimaal meer.
Hygiëne & besmetting: De grootste bedreiging voor een fytoplanktonkweek is vuil, andere soorten plankton en besmetting door je voedseldiertjes zoals brachionus. Probeer daarom zo schoon mogelijk te werken. Een schone kweek ziet er helder en felgekleurd uit. Als de fytoplankton steeds helderder wordt en gaat schuimen, is de boel zeer waarschijnlijk besmet met brachionus (rotifier). Als je heel goed kijkt in de fyto en je ziet allemaal kleine witte puntjes (brachionus) weet je het zeker.
Crashen: Dit kan heel snel gaan, en diverse oorzaken hebben. Kweek ging goed en ineens is er niet veel meer van over. De fytoplankton verbleekt en begint te schuimen. Kan komen door: te warm of te koud, geen voeding meer, of besmetting met brachionus.
Besmetting: je kweek fytoplankton kan worden besmet door een andere soort fytoplankton of door brachionus. Beide lijken door de lucht te kunnen vliegen. Een andere fytoplanktonsoort in je kweek is niet wenselijk maar overkomelijk. Gewoon doorkweken: er zal waarschijnlijk uiteindelijk één soort overwinnen en overblijven. Of dat de soort is die je wilt overhouden is dan de vraag. Niet alle fytoplanktonsoorten kunnen door de voedseldieren worden gegeten.
Brachionusbesmetting is de eerste keer en hele belevenis: een ware explosie van dierlijk leven. Brachionus vermenigvuldigt snel en eet op een gegeven moment meer fytoplankton, dan dat de fytoplankton kan groeien. Uiteindelijk hou je alleen brachionus over, wat ook prima voer is voor je koralen overigens. Je bent dan al je fytoplankton kwijt. Op het internet vind je manieren om van de besmetting af te komen, zoals variëren met het zoutgehalte bijvoorbeeld. Ik ben er echter niet tevreden over en tegenwoordig haal ik de boel leeg, ontsmet de reactor en begin opnieuw.
Zeven werkt niet goed, omdat je alleen de volwassen filtreert en niet de eitjes. Eitjes zijn over het algemeen te klein voor je zeef en zitten in de zelfde range qua grote als sommige fytosoorten.
Ontsmetten:Met ontsmetten bedoel ik je kweekreactor weer gereed maken voor goede fytoplanktonproductie na een besmetting. Ik bedoel niet steriliseren, dat gaat me te ver. Er zullen best meerdere methoden zijn, maar ik zal de manier behandelen waar ik ervaring mee heb.
Komt er eigenlijk op neer dat alles dood moet en verwijderd moet worden uit de reactor. Dit is op zich niet moeilijk maar pas op met sommige stoffen. Ik begin altijd met uitspoelen met kraanwater zodat 90% weg is, eventueel even met een borstel erdoorheen. Daarna vul ik de reactor voor een deel met azijn en vul deze verder af met water en laat dit 24 uur borrelen. Hierna weer leegmaken en goed naspoelen met water. Hierna behandel ik de reactor nog een keer met chloor, spuit alles in met chloor en laat dit een kwartier zijn werk doen, dan de reactor afvullen met water en nog een tijd borrelen, dan kan de reactor weer leeggemaakt worden. Vervolgens heel goed uitspoelen: de reactor is nu schoon en gereed voor gebruik. Azijn en chloor lossen beide goed op in water, zijn goedkoop en makkelijk aan te komen. Voordeel van azijn is dat het je kalkresten ook gelijk mooi oplost, chloor (gebruik zelf altijd de dunne variant) is wat agressiever, gebruik nooit azijn en chloor tegelijkertijd!
Als het past, kan je het ook in de vaatwasser doen. Lekker makkelijk.
Naschrift
Op internet is veel informatie te vinden over fytoplankton. Dat is in te delen in twee categorieën: wetenschappelijk en hobby. De wetenschappelijke artikelen bevatten heel veel informatie waar wij aquarianen niet veel aan hebben, omdat we de middelen niet hebben. In de wetenschap werken ze onder andere steriel wat wij niet kunnen. Ook is het uitgangspunt totaal anders: het gaat meestal om massaproductie en professionele kwekers kunnen de ideale omstandigheden per fytosoort benaderen. Ook hier hebben wij de middelen niet voor.
In diverse blogs/forums is ook veel informatie te vinden, maar ook een hoop (goedbedoelde) onzin. Die informatie is meestal heel fragmentarisch en niet compleet.
Ook dit verhaal is verre van compleet. Er valt nog veel meer over fytoplankton te vertellen. Ik heb geprobeerd het kort te houden, met zoveel mogelijk direct bruikbare informatie. Veel is gebaseerd op hoe ik, gewoon een hobbyist, het doe. Zelf heb ik veel moeten uitvinden/uitzoeken en ben nu dus wel een beetje ervaringsdeskundige. Hopelijk wordt het met dit stuk voor anderen een stuk makkelijker en duidelijker. Deel vooral je bevindingen!
In de toekomst zal ik in de zelfde trend een stuk gaan schrijven over kweek van rotifieren, copepoden en artemia. En wellicht over de ervaring met kweken van zeepaarden en vissen.
